Με το δικό του, κεντροευρωπαϊκό τρόπο, το παρισινό καλοκαίρι κράτησε μερικές εβδομάδες παραπάνω. Απ’ότι ακούω, το αληθινό καλοκαίρι ήταν άκρως απογοητευτικό· δεν ήμουν εδώ, βέβαια, φρόντισα να φύγω πριν μπει ο Αύγουστος. Ξέρω μόνο ότι τα φυτά στο μπαλκόνι μου βρέθηκαν, τις πρώτες βδομάδες του Σεπτέμβρη, να παραπαίουν μεταξύ ζωής και θανάτου, υπόλειμμα μιας ορατής απουσίας. Οδεύουμε σιγά-σιγά στο Νοέμβρη και τραβάμε από τα μαλλιά τις ηλιαχτίδες που μας έκαναν τη χάρη να σταθούν λίγο παραπάνω σε αυτήν την τόσο αδίκως αποκαλούμενη πόλη του φωτός. Τελοσπάντων, ο Οκτώβρης φεύγει, και μαζί του κλείνω 12 χρόνια εδώ. Αν τα σχέδια πάνε κατ’ευχήν, θα είναι και ο τελευταίος Οκτώβρης που θα με βρει εδώ.
Η μόνη ομοιότητα του πρώτου Οκτώβρη, του 2009, και του φετινού, του 2021 μπορεί να είναι ότι είναι και οι δύο πρωτόγνωροι και μη επαναλήψιμοι. Δώδεκα χρόνια πριν, τακτοποιούσα τις δυο τρεις βαλίτσες μου στην καινούρια μου κατοικία. Ζούσα σ’ένα μικροσκοπικό δωμάτιο που είχε ένα τσιμεντένιο μπαλκόνι στο νοτιότερο άκρο του Παρισιού, και μόλις είχα χάσει τον πατέρα μου· και μόλις λίγες εβδομάδες μετά θα έχανα και κάποιο αγόρι που είχα αυθαίρετα αποφασίσει, όπως συμβαίνει στα 25 σου, ότι ήταν η απάντηση στο πένθος μου. Φυσικά, όταν εκείνο με απέκλεισε από τη ζωή του, το οικοδόμημα διαλύθηκε και μαζί του καθετί όπως το ήξερα πριν. Φέτος, ο Νοέμβρης θα με βρει φουσκωμένη και ανυπόμονη και καθόλου ανυπόμονη να γνωρίσω αυτό που μαγειρεύεται μέσα μου και πιέζει όλα μου τα όργανα ψάχνοντας χώρο να απλωθεί.
Πότε νιώθουμε ο εαυτός μας; Τι σημαίνει αυτή η φράση;
Εντελώς τυχαία, έπεσα πάνω σ’ένα μπλογκ που είχα φτιάξει το 2009, όταν πέθανε ο πατέρας μου, με καμιά δεκαριά κείμενα, μερικά απλά τσιτάτα και άλλα πιο μακριά, όπου προσπαθώ να αντιληφθώ τι σημαίνει ο κόσμος, οι παραστάσεις, οι λέξεις, όταν αυτός που σε δημιούργησε (κατά το ήμισυ) δεν είναι πια εδώ. Τα χρόνια που πέρασαν από τότε μέχρι σήμερα, έχουμε συνομιλήσει πολλές φορές με τον εκλιπόντα. Για την ακρίβεια, δεν πάψαμε ποτέ να ανταλλάσουμε κουβέντες, αν και σπανίως να συνεννοούμαστε με επιτυχία, όπως και όταν ήταν εν ζωή. Σε κάθε περίπτωση ήταν φοβερά συγκινητικό να βλέπω τα κείμενα που έγραψα τόσο κοντά στην εποχή που εκείνος ήταν κάτι παραπάνω από μια ανάμνηση. Κάτι μέσα μου σπάει, γιατί βλέπω τον εαυτό μου να τρέχει με τα χίλια προς την καταστροφή, ενώ ταυτόχρονα επιμένει ότι η ταχύτητα του είναι αργή και ελεγχόμενη. Ένας άνθρωπος σπασμένος που όλα δείχνουν ότι η βαθιά νύχτα δεν έχει έρθει ακόμη, ενώ ανυπόστατα ο ίδιος επιμένει ότι όλα βαίνουν καλώς.
Πότε νιώθεις ο εαυτός σου;
Είμαι ο εαυτός μου / Δεν είμαι ο εαυτός μου
Δέχομαι τον εαυτό μου / Δε δέχομαι τον εαυτό μου
Είμαι περήφανη για τον εαυτό μου / Δεν είμαι περήφανη για τον εαυτό μου
Είμαι κοντά του / Τον παρατηρώ από απόσταση
Για χρόνια, ένιωθα συνδεδεμένη με τον αληθινό εαυτό μου μόνο όταν ήμουν θυμωμένη. Όταν είχα φωνή. Όταν διέφερα. Στα κείμενα του μπλογκ, τα οποία ξεκινούν μόλις μερικές εβδομάδες μετά το θάνατό του τον Αύγουστο του 2009, του εξιστορώ την καθημερινότητά μου και τον βάζω να μου απαντάει. “Τώρα θα μου έλεγες τι κάνει το παιδί μου;”, λέω. Το είχα ξεχάσει αυτό. Είχα ξεχάσει ότι μου μιλούσε έτσι. Στα κείμενα τον κοροϊδεύω γιατί ήταν γόης και γιατί για όλες οι γυναίκες που γνώρισε -δεν ήταν πολλές- υπήρξε ορόσημο, δράματα στην κηδεία και έπειτα. Τα γραπτά μου είναι κοφτά, σκληρά, και αυτό τα κάνει ακόμη πιο συναισθηματικά. Του μιλάω για το ουίσκι του. Αλήθεια, τον ρωτάω, τι θα έκανες αν είχες λίγο παραπάνω χρόνο; Τι θα έκανα εγώ αν είχες λίγο παραπάνω χρόνο; Και τι ακριβώς πρέπει εγώ να καταλάβω από το γεγονός ότι δε βρίσκεσαι πουθενά; Κάπου πρέπει να είσαι.
Τίποτα δεν θα είναι όπως πριν. Θέλω να καταστρέψω ένα δωμάτιο, να σπάσω χίλια πράγματα. Πες μου, είναι καλύτερα εκεί που είσαι; Υπάρχει εκεί; Γιατί αυτές τις μέρες αμφισβητώ και το εδώ.
Ποια η σύνδεση του εαυτού με το παρελθόν του; Αλλάζουμε; Ερχόμαστε πιο κοντά στην ουσία μας· στον εαυτό μας; Αυτά τα κείμενα, τα οποία είναι σπαρακτικά, αλλά μου ασκούν μια δραματική γοητεία, με ταράζουν αλλά δε με στεναχωρούν· μ’αυτόν τον εαυτό αισθάνομαι μια εγγύτητα. Φυσικά, όπως άρμοζε στα 25 χρόνια μου, νόμιζα ότι ο μόνος τρόπος να ζεις είναι να διαλύεις ό,τι προϋπάρχει στο πέρασμα σου. Νιώθω περήφανη γι’αυτόν τον εαυτό. Αλλά αν θέλω να είμαι ειλικρινής, αυτός, ο σαγηνευτικός εαυτός, με τη διαρκή διαύγεια, δεν είναι παρά μία πλευρά του νομίσματος. Όχι, δεν είμαστε η ασθένειά μας, αλλά μερικούς μήνες μετά θα τα κάνω όλα λίμπα, γιατί όλη αυτή η ενέργεια, η διαύγεια, η διορατικότητα, η διαφορετικότητα, έχουν ένα τίμημα. Μετά το επερχόμενο επεισόδιο μανίας, αυτός ο δυναμισμός θα αφήσει τη θέση του σε μια λίμπο αδράνεια.
Υπάρχουν και κάποια κείμενα από την επόμενη εκείνη περίοδο, όταν έχει χτυπήσει η κατάθλιψη και οι λέξεις βγαίνουν αργές, χωρίς δύναμη, μια μη φωνή που ντρέπεται γι’αυτό που της συμβαίνει. Γράφω:
Αμφισβητώ κι αν σε αυτή τη δύσκολη φάση που διανύω θα μπορούσες να με βοηθήσεις. Θα καθόσουν με το τσιγάρο στο χέρι και θα μου μίλαγες κι εγώ θα σε άκουγα όσο λίγο σε ακούω τώρα. Όσο λίγο ακούω τα πάντα τώρα. Είμαι το μηδέν, έτσι αισθάνομαι, σαν να είμαι το απόλυτο τίποτα. Δεν έχω άποψη για τίποτα. Δεν έχω να καταθέσω κάτι, νιώθω σαν το κενό να με έχει βάλει σε μια γωνία και να με πυροβολεί. Δε θέλω να εκφραστώ, δεν ξέρω τι θέλω, δεν ξέρω πού πατάω, σαν να με πυροβολεί το παρελθόν μου, σαν να είναι όλα ρευστά, δεν ξέρω ποιος και τι και πού και πότε.
Δε θα μπορούσα να περιγράψω πιο ολοκληρωμένα την κατάθλιψη. Δεν είναι απλά μια στεναχώρια, είναι μια αδυναμία να συσχετιστείς με το περιβάλλον σου, ένα διαρκές dissociation. Και αυτό έρχεται μόλις λίγους μήνες που ο θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου σου δίνει δύναμη, ακόμη κι ο μετέπειτα χωρισμός σου δίνει δύναμη γιατί αισθάνεσαι ότι οι αντιξοότητες σε κάνουν δυνατότερη, πιο σίγουρη, πιο κοντά στον εαυτό σου.
Τι σημαίνει τελικά αυτό;
Σήμερα, δώδεκα χρόνια μετά, ο εαυτός μου δεν συνδέεται ούτε με τη μανιακή ούτε με την καταθλιπτική εκδοχή του και δεν ξέρω αν πραγματικά νιώθω κοντά του. Έχω γίνει, αναπόφευκτα, καχύποπτη, βεβαίως. Τον παρατηρώ από απόσταση και του επιτρέπω να είναι λίγο λιγότερο αυστηρός. Επέλεξα, λόγω ηλικίας, μια κανονικότητα και απέρριψα αυτές τις συγκινήσεις από τις οποίες κανείς δε βγαίνει ζωντανός. Αναρωτιέμαι, ακόμη, για την έννοια της εξέλιξης, αν και ακόμη χαμογελάω στα μουλωχτά για εκείνον τον εαυτό που ήταν το κέντρο του σύμπαντος και έκανε μικρές επαναστάσεις και ερωτευόταν μέχρι και τις αθηναϊκές πέτρες.
Ευχαριστώ αυτό το νιουζλέτερ που με έκανε να σκεφτώ το τι σημαίνει να είμαστε ο εαυτός μας. Ευχαριστώ επίσης το blogger.com που κρατάει αρχεία από αδημοσίευτα μπλογκ και έχουμε να ανακατώνουμε τα στομάχια μας με τις λέξεις που γράψαμε πριν 10 και χρόνια.
You bring my hand to my heart
You fling all my plans to the wind
You wrote me a better part
Just in time to wind the clocks to the start
I'm part of everything again
Look who loves me
Look who loves me, I know
I know the view from up on top of the world
Now I know your songbird soul
Αν έφτασες εδώ κατά λάθος, αυτό είναι το newsletter μου, Don’t tell me how it ends. Aν θες να διαβάζεις κάθε Κυριακή πρωί ένα προσωπικό essay με πολλά ερωτηματικά και ελάχιστες απαντήσεις, I’m your girl. Welcome to my messy world. 👇